خانه طباطبایی کاشان؛ آمیزه‌ای زیبا از هنر و معماری ایرانی

خانه طباطبایی کاشان؛ آمیزه‌ای زیبا از هنر و معماری ایرانی

قبل از دیدن تصاویر زیر به سایت های زیبای زیر نیز سری بزنید

    www.takcarpet.blogfa.com       www.takcarpet.ir 

روی یکی از سایت های بالا دیدن نمایید تا زیباترین و نفیس ترین کالا را جهت دکوراسیون خانه ببینید

خانه طباطبایی ها یکی از خانه های تاریخی و زیبای شهر کاشان است که در نیمه دوم سده ۱۳ هجری در محله «سلطان امیر احمد» احداث شده‌ است. این خانه‌ی زیبا به عروس خانه های ایران معروف است.

کاشان را به هنر، فرهنگ و دین می‌شناسیم. مردمانی دین‌پرور و فرهنگ‌دوست که بناها و هنرهای خویش را برای تمام جهانیان به یادگار گذاشته‌اند. نمایه‌هایی از صلابت و سلامت روح را می توان در تمامی آثار بجای مانده از مردمان قدیم کاشان یافت. بوی معطر خاک و زیبایی خانه‌های قدیمی کاشان، طراوت باغ تاریخی فین و بازار تاریخی بزرگ، ارکانی جدانشدنی از معماری متعالی شهر و منطقه ی فرهنگی کاشان است که روزگاری گذرگاه کاروان های عبوری جاده ابریشم بوده است. صدها بنای تاریخی و امامزاده و… از جمله جاذبه‌هایی است که هرکسی را به سوی کاشان می‌کشاند.
از میان آثار مرتبط با معماری قدیم شهر آنچه تمامی گردشگران را به سوی خویش می کشاند خانه‌های باستانی آن است، زیرا خانه‌ها جزئی از جریان زندگی روزمره تمام مردمان است و رؤیت خانه‌های قدیمی که نمادی از آرامش و مکانی برای زندگی است می‌تواند برای همه جالب و جذاب باشد.

موقعیت جغرافیایی خانه طباطبایی

تاریخچه خانه طباطبایی

خانه طباطبایی مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزئینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه ی باشکوه پا می گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورتتان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله‌ای که پایین بروید به حیاط زیبا و وسیع خانه می‌رسید. حیاطی که زیبایی خیره کننده‌اش لحظه‌ای شما را بر جای خود میخکوب می کند. حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می کنند. در ۲ سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گل های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می کند.

این خانه در نزدیکی خانه تاریخی بروجردی و در جوار بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیر احمد (این بقعه نیز از آثار هنری قرن نهم و دهم است) واقع شده و به خاطر اینکه سنگ بنای این خانه را شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی» بنا نهاده است به خانه طباطبایی موسوم و مشهور شده است.

مجموعه خانه طباطبایی ها مشتمل بر ۳ بخش اندرونی بیرونی و بخش مخصوص خدمه است. مجموعه خانه تاریخی طباطبایی ها با ۴۷۰۰ مترمربع وسعت دارای ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات است. معماری خانه طباطبایی ها به شیوه معماری حجاب‌دار و گودال‌باغچه، متقارن و درون‌گرا است. معماری گودال‌باغچه یعنی باغچه‌ی خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می‌شود و هم آن که آبرسانی به بنا را تسهیل می‌کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی بصورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می‌شود.

معماری خانه طباطبایی

این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می‌شود که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سرداب‌هایی که بادگیر ها هوا را در آن جریان می‌دهند که این قسمت محل سکونت خانواده مرحوم طباطبایی بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق‌های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است. در زیر قسمت اندرونی مخصوصاً اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصر به فرد خود است و به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلاً در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیر زمین می شود، باعث شده است تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.

قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (اتاق شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره‌های مشبک رنگی و پنجره‌های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می‌شوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آیینه کاری و گچ‌بری‌های جالب از جمله پنجره‌های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می‌رسد. در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق‌های گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با آیینه کاری و گچ‌بری‌های جالب دیده می‌شود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نور گیر به صورت قرینه یکدیگر احداث شده است که دارای تابلو‌های بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به شمار می‌آیند. اسناد و قراین نشان می‌دهد که هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» ملقب به «صنیع الملک» با مالک خانه دوستی نزدیک و مراوده خانوادگی داشته است لذا به احترام دوستی که با مرحوم طباطبایی داشته در اجرای گچ‌بری‌ها و ترسیم نقاشی‌های این خانه نظارت داشته است و این مطلب ارزش و اعتبار تزیینات خانه طباطبایی را بسیار افزایش می‌دهد.

حیاط خدمه خانه که شامل اتاق‌های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می‌شود که متأسفانه تعدادی از اتاق‌های خدمه از بین رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولت آبادی و نصرآبادی تأمین می گردیده است. خانه طباطبایی دارای ۵ درب ورودی است که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می‌گردد. علت پیچ و خم‌های راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در ساخت خانه‌های قدیم کاشان در عین حال که به اقلیم و وضع آب و هوایی به صورت اصولی و علمی توجه شده، به لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار است. به این معنی که فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه‌های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی‌شود.
درواقع علاوه بر این که همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب کامل برخوردار است، هریک از بخش‌های درون خانه نیز نسبت به یکدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می‌برند. خانه طباطبایی‌ها مانند دیگر خانه‌های مجلل آن زمان در گودی زمین ساخته شده است. بدین معنی که برای رسیدن به سطح حیاط خانه باید از پله های ورودی تا عمق ۶متری پایین رفت و آنجاست که چشم انداز زیبای درون خانه انسان را به متحر می‌کند. همان گونه که می‌دانیم در عمق یک متری از سطح زمین، درجه حرارت در تابستان و زمستان یکسان است. این عایق قطور یعنی یک متر خاک مانع از رسوخ حرارت گرم و سوزنده تابستان و سرمای خشک زمستان به عمق زمین می شود.

به دلیل همین عمق و گود بودن است که آب چاه‌ها همیشه خنک و گوارا است و در عین حال در تابستان و زمستان از دمای ثابتی برخوردار است. بر همین اساس دیوار روبه روی هر اتاق، پشت به زمین خنک دارد و دمای سطح این دیوار در همه فصول سال نمی‌تواند بیش تر از ۱۸ درجه سانتی‌گراد باشد. همین امر سبب جذب حرارت اتاق در اوایل تابستان و تأمین آسایش نسبی ساکنان می‌شود. اما در اوج گرمای تابستان زیرزمین (سرداب)های متصل به بادگیرها پاسخگوی نیاز ساکنان خانه از نظر تهویه و وزش مطبوع هوای خنک بوده است.
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنک کردن و تعدیل دما، می توان به دسترسی آسان تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره کرد. خانه تاریخی طباطبایی ها با این که حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده است ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیارکارآمد بهره جسته است. بدین معنی که در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل انگیز، رفاه و آسایش ساکنان را تأمین کرده و کاربرد بهتری نسبت به سامانه‌های تهویه مطبوع امروزی داشته است.

اما در همان زمان در خانه های مجلل و کاخ های فرمانروایان مغرب زمین، مانند کاخ معروف «ورسای»، چنین رفاهی غیرقابل تصور و دسترس بوده است، درحالی که این بهره‌مندی طبیعی در خانه طباطبایی‌ها همچنان پابرجا و فعال است. این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرهاست. عملکرد بادگیرها به صورتی است که هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک کن صیقل داده شده با «ساروج» که حدود ۸ تا ۱۰ متر عمق دارد برساند تا پس از خنک کردن هوا، آن را به زیرزمین مسکونی هدایت کند.
هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک کن، سنگین‌تر شده و به آرامی فرو می‌ریزد و از دهانه کانال که شباهتی به شومینه دارد به فضای زیرزمین وارد و در آن جاری شده و موجب طراوت، تازگی و خنکی آن می‌شود.

از دیگر نکته های جالب این شاهکار معماری این است که چون در شب‌های تابستان یا در زمستان که دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک کن است، جریان هوا قطع شده و این سامانه از کار باز می‌ایستد.
در فصل تابستان نیز تا زمانی که دمای هوای معلق در تونل خنک کن به درجه پائین تر از هوای زیرزمین نرسد جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی گیرد. از قدرت این سیستم همین بس که در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان که محل سکونت بوده چه آنگاه که متروکه و مخروبه شده و چه اکنون که مورد بازدید علاقه مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به کار خود ادامه می دهد.

اگر به دقت به این خانه نظر کنیم، خواهیم دید استاد معمار، به خانه نیز مانند یک انسان نگریسته است؛ زیبایی‌ها را به درون برده و آن را از چشم بیگانه درحجاب قرار داده و به همه نیازهای مادی و معنوی آن توجه خاص مبذول داشته است. معماری زیبا و علم‌مداری که اگر در این زمان نیز به شاخصه‌های کاربردی آن در ساخت بناها توجه شود، بسیاری از نابسامانی‌ها در عرصه ساخت و ساز مرتفع شده و از بسیاری هزینه‌ها پیشگیری خواهد شد.

خانه تاریخی طباطبایی‌ها که به وسیله هیأت امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی کاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی‌ها هم اکنون زیر پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان اداره می‌شود و همه روزه به‌ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.